อาการ “ปัสสาวะเล็ด” เกิดจากอะไร มีวิธีแก้-รักษาอย่างไร?

ปัสสาวะเล็ด (Stress Urinary Incontinence; SUI) คนส่วนใหญ่ที่มีปัญหาปัสสาวะเล็ด นั้นมักจะมองว่าเป็นเรื่องน่าอาย ไม่กล้าบอกใคร และมาพบแพทย์เมื่อมีอาการมากๆ แล้ว ทั้งที่จริงๆ แล้วภาวะปัสสาวะเล็ดนั้นสามารถรักษาให้ดีขึ้นได้ แม้ในบางครั้งอาจจะไม่ได้หายขาด แต่ก็จะสามารถรับมือกับภาวะปัสสาวะเล็ดโดยไม่ให้ส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวันได้

ปัสสาวะเล็ด คือ อาการที่มีปัสสาวะเล็ดออกมาโดยไม่ตั้งใจ และไม่สามารถควบคุมได้ ซึ่งเกิดขึ้นขณะที่มีการเพิ่มขึ้นของความดันในช่องท้อง ยกตัวอย่างเช่น เวลา ไอ จาม ยกของหนัก ออกกำลังกาย หรือแม้แต่เวลาหัวเราะ ซึ่งในขณะนั้นเราไม่ได้รู้สึกปวดปัสสาวะหรืออยากจะปัสสาวะเลย ซึ่งปัสสาวะที่เล็ดออกมาก็อาจจะไม่ได้มีปริมาณมาก แต่ก็ส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวันของเราได้ และ อาการปัสสาวะเล็ดสามารถเจอได้ทั้งในผู้หญิง และผู้ชาย

ภาวะปัสสาวะเล็ดนั้นมักจะพบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย โดยพบในผู้หญิง 25% ทั่วโลก และสำหรับประเทศไทยจะมีอุบัติการณ์ประมาณ 20% ของผู้หญิงตั้งแต่วัยเจริญพันธุ์ถึงวัยหมดประจำเดือน ซึ่งก็จะพบได้บ่อยในคนสูงอายุ ภาวะนี้ทำให้คุณภาพชีวิตของผู้หญิงแย่ลง ส่งผลกระทบทั้งทางสังคมและจิตใจ

ปัสสาวะเล็ด (Stress Urinary Incontinence; SUI) เป็นผลมาจากการที่ตัวหูรูดท่อปัสสาวะหดรัดตัวได้ไม่ดี หรือมีความเสื่อมของท่อปัสสาวะ (intrinsic sphincter deficiency: ISD) รวมถึงมีการหย่อนตัวของท่อปัสสาวะและคอกระเพาะปัสสาวะ (bladder neck) การหย่อนตัวของกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน ทำให้ไม่สามารถยึดพยุงท่อปัสสาวะไว้ได้ ดังนั้นเมื่อมีการเพิ่มความดันในช่องท้องอย่างกะทันหัน เช่น จากการที่ผู้สูงอายุ ไอ จาม หัวเราะ วิ่ง ก้าวขึ้นบันได หรือก้มลงยกของหนักๆ แรงดันที่เพิ่มขึ้นในช่องท้องที่ลงมายังกระเพาะปัสสาวะ ไม่สามารถถ่ายทอดลงสู่ท่อปัสสาวะได้ จึงทำให้แรงดันในกระเพาะปัสสาวะสูงกว่าท่อปัสสาวะ ปัสสาวะจึงเล็ดออกมา (ปัสสาวะจะเล็ดประมาณ 5-10 มิลลิลิตรต่อครั้ง)

อ่านบทความที่น่าสนใจเพิ่มเติม

• รีแพร์ กระชับช่องคลอด แก้ปัสสาวะเล็ด ด้วย Virgin Lift ไม่ต้องผ่าตัด ปลอดภัย

1. อายุ ในผู้หญิงที่อายุมากขึ้นจะพบอุบัติการณ์ของภาวะนี้ได้มากขึ้น
2. การตั้งครรภ์ ในขณะตั้งครรภ์จะพบภาวะปัสสาวะเล็ดได้ในบางราย แต่เป็นการเกิดชั่วคราว และอาจจะหายได้หลังจากคลอดบุตรแล้ว
3. การคลอดบุตร มักพบในรายที่ทารกคลอดผ่านช่องคลอดและสัมพันธ์กับระยะเวลาคลอด โดยเฉพาะถ้าทารกที่มีน้ำหนักแรกคลอดมาก
4. จำนวนบุตรที่มากขึ้น จะเพิ่มความเสี่ยงมากขึ้นตามลำดับ
5. ภาวะที่เพิ่มความดันในช่องท้อง ได้แก่ ความอ้วน ไอ จาม หอบเรื้อรัง ท้องผูก ยกของหนักเป็นประจำ
6. สำหรับผู้ชายพบในผู้สูงอายุที่เคยผ่าตัดต่อมลูกหมาก

1. การปรับพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน (lifestyle intervention)

• การลดน้ำหนัก ในผู้ป่วยที่มีนํ้าหนักตัวเกิน หรือเป็นโรคอ้วน เพื่อลดความดันในช่องท้อง
• การรับประทานอาหารที่มีกากใย ร่วมกับฝึกขับถ่ายให้เป็นเวลาเพื่อลดปัญหาท้องผูก จะมีส่วนช่วยลดความดันในช่องท้อง
• การงดยาที่เป็นสาเหตุของภาวะกลั้นปัสสาวะไม่ได้
• การรักษาอาการไอ จาม เรื้อรัง

2. การบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน (Pelvic floor exercise หรือ Kegel exercise)

ด้วยการขมิบช่องคลอด ซึ่งจริงๆ แล้วก็คือการฝึกขมิบกล้ามเนื้อที่หุ้มรอบและทำหน้าที่ประคองท่อปัสสาวะ ซึ่งสามารถทำได้ในทุกอริยาบถ โดยการขมิบที่ถูกต้องต้องขมิบเฉพาะกล้ามเนื้อบริเวณอุ้งเชิงกรานเท่านั้น คล้ายกับเวลากลั้นอุจจาระหรือปัสสาวะ โดยไม่เกร็งกล้ามเนื้อหน้าท้องหรือต้นขาร่วมด้วย

ขมิบแต่ละครั้งทำค้างไว้ 10 – 20 วินาที แล้วคลายออกในเวลาเท่ากัน แล้วจึงเริ่มขมิบใหม่ สามารถทำได้บ่อยเท่าที่ต้องการ  โดยระยะแรกอาจทำเพียงน้อยครั้งแล้วจึงเพิ่มขึ้นทั้งระยะเวลาและความถี่เมื่อชำนาญมากขึ้น ซึ่งจะต้องทำการฝึกไปเรื่อยๆ ต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน จึงมักจะประสบปัญหาที่ผู้ป่วยมักจะไม่มีความอดทนพอ ทำให้ไม่สามารถทำการรักษาให้มีประสิทธิภาพได้ วิธีการนี้จะต้องใช้เวลานานกว่าจะเห็นผล แต่ถ้าหากผู้ป่วยสามารถทำได้ อาการก็จะดีไปเรื่อยๆ โดยไม่ต้องสิ้นเปลืองการรักษาอื่นๆ

3. การใช้เทคโนโลยีพลังงานคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า หรือเรียกว่า Functional Magnetic Stimulation (FMS) เพื่อกระตุ้นกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานให้หดรัดตัว ใช้สำหรับผู้ป่วยที่ไม่สามารถเกร็งกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานด้วยตนเองได้หรือทำได้ไม่ถูกวิธี โดยคลื่นพลังงานจะเข้าไปกระตุ้นให้กล้ามเนื้อหดเกร็งและคลายตัวเป็นจังหวะแบบอัตโนมัติ

อ่านบทความที่น่าสนใจเพิ่มเติม

• Tesla Former Chair แก้ปัญหาช่องคลอดหลวม ปัสสาวะเล็ด และอุจจาระเล็ด โดยไม่ต้องผ่าตัด ปลอดภัย ใช้เวลาเพียง 30 นาที

4. การใช้ยารักษาปัสสาวะเล็ด ยาที่มีประสิทธิภาพในการรักษาในปัจจุบันยังไม่มีใช้กว้างขวางเนื่องจากมีอาการข้างเคียงมาก ในประเทศไทยยังไม่ได้นำยานี้มาใช้
5. การใช้อุปกรณ์รองซับ โดยการออกแบบมาเป็นผ้ารองซับ หรือกางเกง แล้วแต่ผู้ป่วยแต่ละราย มักจะเลือกใช้ในกรณีที่ผู้ป่วยมีอายุมาก ไม่สามารถใช้การรักษาอื่นๆ ได้ หรือมีข้อห้ามในการผ่าตัดเป็นต้น

ซึ่งการรักษาที่กล่าวมานั้น เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีอาการเล็กน้อยถึงปานกลาง อาการจะดีขึ้นภายใน 3 – 6 เดือน แต่ถ้ารักษาแล้วอาการไม่ดีขึ้น  ต้องใช้การผ่าตัดเข้าช่วย  ซึ่งมีอยู่  2 วิธีด้วยกัน

1. การผ่าตัดผ่านทางหน้าท้อง โดยการเย็บซ่อมแซมและตึงเนื้อเยื่อรอบท่อปัสสาวะเข้าเอ็นที่ยึดบริเวณใกล้เคียงให้มีความแข็งแรงขึ้น
2. โดยใช้วัสดุเทปสังเคราะห์ผ่านทางช่องคลอด แล้ววางที่ใต้ต่อท่อปัสสาวะเพื่อเสริมความแข็งแรง  วิธีนี้ได้รับความนิยมในปัจจุบันเมื่อเทียบกับการผ่าตัดทางหน้าท้อง  เนื่องจากทำได้รวดเร็ว สะดวก ฟื้นตัวเร็ว และยังไม่มีแผลหน้าท้อง

Ref. ภาวะไอ จาม ปัสสาวะเล็ด ผศ.นพ.พิชัย ลีระศิริ ภาควิชาสูติศาสตร์ -นรีเวชวิทยา Faculty of Medicine Siriraj Hospital,  http://www.rtamedj.pmk.ac.th,  ปัสสาวะเล็ดราด สมาคมศัลยแพทย์ระบบปัสสาวะแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์