ถุงน้ำรังไข่ (Ovarian cyst) เกิดจากอะไร อันตรายไหม ควรรักษาอย่างไร?

ถุงน้ำรังไข่ (Ovarian cyst) เป็นโรคชนิดหนึ่งที่เกิดในผู้หญิง ส่วนใหญ่จะเป็นถุงน้ำที่เกิดขึ้นตามรอบประจำเดือน โตแล้วยุบหายไปตามรอบเดือน แต่ในบางรายหากมีเลือดออกบริเวณถุงน้ำรังไข่ จนเลือดออกในช่องท้อง อาจทำให้มีอาการแทรกซ้อนได้ เช่น หน้ามืด ช็อกจากเลือดออก ปวดท้องบิด ฯลฯ หรือในบางกรณีที่ ถุงน้ำรังไข่เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ จะเรียกในอีกชื่อว่า ช็อกโกแลตซีสต์

ถุงน้ำ คือ โครงสร้างที่มีลักษณะเป็นถุงที่มีของเหลวอยู่ภายใน ซึ่งโครงสร้างดังกล่าวนั้นไปเกิดขึ้นที่รังไข่หรือรอบๆ รังไข่ โดยมีรูปร่างคล้ายกับลูกโป่งใส่น้ำ ซึ่งเราจะเรียกโครงสร้างลักษณะนี้ว่าซิสต์ มีทั้งที่เป็นภาวะปกติและเป็นโรค

ถุงน้ำรังไข่ นั้นส่วนใหญ่จะเป็นถุงน้ำที่เกิดขึ้นตามรอบประจำเดือน โตแล้วยุบหายไปตามรอบเดือน ซึ่งเกิดจากการตกไข่ตามปกติ

หรือถุงน้ำที่เกิดจากการไม่ตกไข่ (Follicular cyst) มักไม่มีอาการและหายได้เองใน 1-3 เดือน อีกชนิดหนึ่งคือ ถุงน้ำที่เกิดหลังจากตกไข่ไปแล้ว (Corpus luteum cyst) มักไม่มีอาการเช่นกัน และสามารถหายได้เองใน 2-3 สัปดาห์

แต่บางรายก็อาจจะมีอาการเสียเลือด หน้ามืด ช็อกจากเลือดออกในก้อน ก้อนแตกจนเลือดออกในช่องท้อง หรือถุงน้ำเกิดการบิดขั้วจนปวดท้องมาก นอกจากนั้นถุงน้ำอื่นๆ ที่อาจพบได้ เช่น ถุงน้ำจากเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ หรือที่รู้จักกันว่าช็อกโกแลตซีสต์ (Endometrioma หรือ Chocolate cyst) โรคนี้มักมีอาการปวดประจำเดือน ปวดท้องน้อยเรื้อรัง และอาจมีภาวะมีบุตรยาก รวมทั้งถุงน้ำหรือเนื้องอกรังไข่ ทั้งที่เป็นและไม่เป็นมะเร็ง (Ovarian tumor) ซึ่งมีหลายชนิด ส่วนใหญ่จะไม่มีอาการ แต่หากโตขึ้นจะทำให้มีอาการอืดแน่นท้องร่วมด้วยได้

อ่านบทความ ที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม 

• ศัลยกรรมเลเบีย ตกแต่งแคมเล็ก สร้างความมั่นใจจุดซ่อนเร้น โดยแพทย์เฉพาะทาง

อย่างที่ได้กล่าวไปแล้วว่า ตามปกติถุงน้ำในรังไข่ไม่ได้ทำให้เกิดการป่วย หรืออาจมีอาการเพียงเล็กน้อยและไม่ได้เป็นอันตราย แต่หากถุงน้ำแตกหรือบิดขั้วก็จะมีอาการรุนแรงเกิดขึ้นได้ และในกรณีที่ถุงน้ำมีขนาดใหญ่ ผู้ป่วยอาจมีอาการดังต่อไปนี้ได้

• ปวดแปลบหรือปวดตื้อๆ บริเวณท้องส่วนล่าง ในข้างที่เกิดถุงน้ำในรังไข่ โดยอาจปวดแบบเป็นๆ หาย ๆ
• ปวดท้องน้อยก่อนหรือในระหว่างที่มีรอบเดือน ประจำเดือนมาไม่สม่ำเสมอ
• ท้องผูก ท้องอืด ท้องเฟ้อ เรอ อิ่มเร็ว
• หน้าท้องโตขึ้นผิดปกติ
• คลื่นไส้และอาเจียน
• รู้สึกปวดปัสสาวะบ่อยขึ้น ซึ่งอาจเกิดจากการที่ซีสต์โต และไปเบียดกระเพาะปัสสาวะ
• ประจำเดือนมามาก หรือมาประปริบกระปรอยผิดปกติ มีอาการปวดที่รุนแรงมากขึ้นทุกเดือน
• ปวดหลังส่วนล่างและบริเวณต้นขา
• เจ็บปวดขณะมีเพศสัมพันธ์
• เจ็บเต้านม

ทั้งนี้ หากพบว่ามีอาการป่วยที่รุนแรง ซึ่งมักแสดงถึงภาวะที่ถุงน้ำในรังไข่แตกหรือรังไข่บิดขั้ว ผู้ป่วยควรรีบไปพบแพทย์ทันที เช่น ปวดท้องหรือปวดท้องน้อยรุนแรงอย่างฉับพลัน ปวดท้องร่วมกับมีไข้หรืออาเจียน มีไข้ ผิวแตกลอก หายใจเร็ว หน้ามืด วิงเวียนศีรษะ อ่อนแรง เป็นต้น

หรือถุงน้ำชนิดที่ไม่เป็นโรค เกิดจากรังไข่จะสร้างถุงน้ำขึ้นมาเพื่อรองรับการตกไข่ในแต่ละเดือน ถุงน้ำนี้เรียกว่าฟอลลิเคิล (Follicle) เมื่อร่างกายถึงช่วงตกไข่ ถุงน้ำจะผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรน รวมทั้งปล่อยไข่ออกมา ทั้งนี้ถุงน้ำจะมีขนาดโตขึ้นในแต่ละเดือนเป็นบางครั้ง ถุงน้ำรังไข่ธรรมดาไม่เป็นอันตรายใด ๆ อาจเกิดอาการเจ็บปวดบ้าง แต่ถุงน้ำจะหายไปได้เอง โดยจะแบ่งออกเป็น 2 ชนิด

อ่านบทความ ที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม 

• ผ่าตัดเยื่อพรหมจรรย์ (Hymenoplasty)

ก็จะแบ่งออกเป็นอีก 2 ชนิด คือ เนื้องอกชนิดที่ไม่ร้ายแรงไม่ใช่มะเร็ง และชนิดร้ายแรง ชนิดเดียวกับมะเร็ง ซึ่งโดยส่วนมากเนื้องอกแต่ละชนิดจะมีลักษณะเฉพาะที่แพทย์สามารถระบุได้ว่าเป็นเนื้องอกชนิดใด เช่น

ส่วนเนื้องอกชนิดที่เป็น มะเร็งบางชนิด จะมีการสร้างสารเคมีที่ตรวจพบว่ามีปริมาณสูง มาก ๆ ในกระแสเลือดได้ เช่น CA-125 ก็ทำให้แพทย์สามารถวินิจฉัยล่วงหน้าถึงโอกาสที่จะทำให้เป็นมะเร็งได้

อ่านบทความ ที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม 

• ผ่าตัดหนังหุ้ม คลิตอริส (Chitoral Hood Excision)

ถุงน้ำหลายใบในรังไข่ (Polycystic Ovary Syndrome) ยังไม่ทราบสาเหตุแน่ชัด อาจเกี่ยวข้องกับปัจจัยทางพันธุกรรม ปัจจัยทางเชื้อชาติ ปัจจัยทางสิ่งแวดล้อมหรือหลายๆ ปัจจัยร่วมกัน ข้อมูลในปัจจุบันยังไม่สามารถสรุปได้แน่ชัดว่า เกิดจากสาเหตุใดเป็นหลัก แต่กลไกผิดปกติหลัก คือ

อ่านบทความ ที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม 

• รีแพร์ช่องคลอด กระชับช่องคลอด แก้ปัสสาวะเล็ด ด้วยเลเซอร์ Virgin Lift

กรณีที่ผู้ป่วยยังเด็กหรือยังไม่เคยมีเพศสัมพันธ์ การตรวจสุขภาพทั่วไปหรือตรวจเพราะมีอาการปวดท้องน้อย แพทย์มักจะตรวจโดยใช้อัลตราซาวด์ที่ท้องน้อย โดยให้ผู้ป่วยกลั้นปัสสาวะให้มีปัสสาวะในกระเพาะปัสสาวะมากๆ เสียก่อนถึงจะทำให้เห็นมดลูกและรังไข่ได้ชัดเจน โดยบางรายอาจจำเป็นต้องตรวจอัลตราซาวด์ ทางช่องคลอดหรือทางทวารหนักเพื่อการวินิจฉัยที่แม่นยำขึ้น

หัวตรวจอัลตราซาวด์ที่ใช้ตรวจทางช่องคลอดหรือทวารหนักในปัจจุบันนั้น จะเป็นหัวตรวจขนาดเล็กประมาณเท่านิ้วชี้หรือนิ้วหัวแม่มือ ซึ่งจะช่วยลดความเจ็บแก่ผู้ถูกตรวจ นอกจากแพทย์จะตรวจภายในและอัลตราซาวด์แล้ว ยังมีการซักประวัติของอาการที่ผิดปกติต่าง ๆ รวมทั้งประวัติการมีประจำเดือนก็เป็นสิ่งที่จำเป็นในการวินิจฉัยโรค

การรักษาขึ้นอยู่กับชนิดของถุงน้ำรังไข่ บางรายอาจไม่ต้องทำอะไรเพียงแค่ตรวจติดตาม บางกรณีใช้ฮอร์โมน แต่บางรายอาจต้องผ่าตัด เนื่องจากส่วนใหญ่ไม่มีอาการ จึงควรตรวจภายในเป็นประจำทุกปี

โดยหากตรวจพบจะได้รับการดูแลรักษาเพื่อช่วยป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจากตัวก้อน เช่น ถุงน้ำแตกจนตกเลือด ติดเชื้อในช่องท้อง ถุงน้ำบิดขั้ว ซึ่งหากเกิดภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้แล้วมักจะได้รับการผ่าตัดฉุกเฉิน และหากเป็นเนื้องอกถุงน้ำรังไข่จะได้ทำการดูแลรักษาก่อนที่ก้อนจะโต หรือเป็นระยะลุกลาม

ดังนั้นจึงควรพบแพทย์เพื่อตรวจหาความผิดปกติของอวัยวะภายในสตรี หรือตรวจเช็คถุงน้ำรังไข่ ด้วยการตรวจภายในเป็นประจำทุกปี โดยหากพบว่ามีถุงน้ำรังไข่ แพทย์จะได้ให้คำแนะนำการรักษาที่เหมาะสม และหมั่นสังเกตอาการ หากมีอาการดังกล่าวข้างต้น ควรมาพบแพทย์โดยเร็ว เพื่อทำการตรวจวินิจฉัยต่อไป

Ref.

• https://www.si.mahidol.ac.th

• https://www.pobpad.com/

• https://sriphat.med.cmu.ac.th/th/knowledge-797

• http://www.student.chula.ac.th

• https://www.mayoclinic.org