โรค ข้อเสื่อม คืออะไร มีอาการอย่างไร พร้อมวิธีการรักษา อย่างปลอดภัย

อายุมากขึ้น เป็นสาเหตุของโรคข้อเข่าเสื่อมที่พบบ่อยที่สุด เพราะเมื่ออายุเพิ่มขึ้น กระดูกอ่อนเสื่อมตามธรรมชาติ จนทำให้ไม่สามารถรองรับแรงกระแทกหรือถ่ายน้ำหนักได้ดีเหมือนเดิม ซึ่งพบมากที่สุดในกลุ่มคนอายุ 50 ปีขึ้นไป

หากน้ำหนักตัวมาก จะเป็นการเพิ่มแรงกดบนข้อ โดยเฉพาะข้อเข่าและข้อสะโพก รวมไปถึงไขมันในร่างกายยังหลั่งสารอักเสบ ส่งผลให้ข้อเสื่อมเร็วขึ้นอีกด้วย

เมื่อใช้งานข้อหนักหรือซ้ำ ๆ เป็นเวลานาน เช่น นั่งยอง ๆ นาน ๆ, ยกของหนัก, ขึ้นลงบันไดบ่อย รวมไปถึงนักกีฬา หรือผู้ที่ทำงานใช้แรง เช่น ก่อสร้าง เกษตรกรรม อาจทำให้เกิดเป็นโรคข้อเสื่อมได้ในอนาคต

การบาดเจ็บของข้อในอดีต เช่น เคยข้อเคล็ด ข้อแพลง หรือกระดูกหักใกล้ข้อ เสี่ยงทำให้ข้อเสื่อมเร็วกว่าปกติ โดยเฉพาะหากไม่ได้รักษาจนข้อกลับมาใช้งานได้ปกติ

พันธุกรรมและกรรมพันธุ์ ถ้าคนในครอบครัวมีประวัติข้อเสื่อมตั้งแต่อายุน้อย มีโอกาสสูงที่จะเป็นเช่นกัน โดยเฉพาะข้อเสื่อมที่นิ้วมือ พบว่าเกี่ยวข้องกับพันธุกรรมค่อนข้างมาก

ความผิดปกติของรูปข้อหรือกระดูก เช่น ขาโก่ง ขางอ สะโพกเคลื่อนตั้งแต่เด็ก หรือข้อไม่สมดุล ทำให้แรงกดกระจายไม่เท่ากัน จุดที่รับน้ำหนักมากเกินเสื่อมเร็ว

โรคเหล่านี้ทำให้เยื่อบุข้ออักเสบเรื้อรัง เพราะกระดูกอ่อนถูกทำลาย จนทำให้เกิดข้อเสื่อมได้

ขาดสารอาหารบางชนิดหรือฮอร์โมนเปลี่ยนแปลง เช่น ผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน จะเกิดฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง เสี่ยงกระดูกพรุนและข้อเสื่อม รวมไปถึงการขาดวิตามินดีหรือแคลเซียม จะทำให้กระดูกอ่อนและกระดูกเสื่อมเร็วขึ้น

อาการของโรค ข้อเสื่อม มักจะปวดเวลาขยับหรือใช้งาน เช่น เดิน ขึ้น-ลงบันได ยืนหรือนั่งนาน ๆ และปวดมากหลังใช้งานข้อหนัก

ซึ่งระยะเริ่มต้นของการปวดข้อ มักปวดแบบเป็น ๆ หาย ๆ จนทำให้เกิดระยะรุนแรง จนทำให้ปวดตลอดเวลา แม้อยู่เฉย ๆ

ข้อฝืดหรือตึงตอนเช้า โดยเฉพาะหลังตื่นนอน หรือหลังอยู่นิ่ง ๆ นาน มักเป็นช่วงสั้น ๆ ไม่เกิน 30 นาที รู้สึกข้อแข็ง เคลื่อนไหวยาก ต้องขยับบ่อย ๆ กว่าจะดีขึ้น

ข้อลั่นหรือมีเสียงขณะเคลื่อนไหว เกิดจากผิวข้อไม่เรียบ กระดูกเสียดสีกัน มักได้ยินเวลาเดิน ย่อตัว หรืองอข้อ

ข้อบวม เกิดจากการอักเสบหรือมีน้ำในข้อ ซึ่งข้ออาจดูโตขึ้น แต่ไม่แดงหรือร้อนแบบข้ออักเสบชนิดอื่น

ข้ออาจติดหรืองอ เหยียดได้ไม่สุด ในบางรายอาจ ข้อล็อก เป็นพัก ๆ ต้องขยับถึงจะคลายตัว

ข้อผิดรูปหรือบิดเบี้ยว พบในระยะรุนแรง เพราะจะทำให้ข้อทรุด ผิดรูป ขาโก่ง หรือขาเบี้ยว เดินลำบาก หรือเสียสมดุล

กล้ามเนื้อรอบข้ออ่อนแรง เนื่องจากการใช้งานข้อน้อยลง ทำให้กล้ามเนื้อรอบข้อฝ่อลีบ ทำให้เคลื่อนไหวไม่คล่องตัว

• น้ำหนักตัวที่มากเกินไป หรือ โรคอ้วน จะเป็นการเพิ่มแรงกดบนข้อ โดยเฉพาะ ข้อเข่า และ ข้อสะโพก
• การลดน้ำหนักเพียง 5-10% สามารถลดแรงกดที่ข้อเข่าได้มากถึง 30-50%
• ลดความเสี่ยงการเกิดข้อเสื่อมในอนาคตได้ชัดเจน

• ช่วยให้กล้ามเนื้อรอบข้อแข็งแรง รองรับแรงกระแทกได้ดีขึ้น
• ออกกำลังกายที่ไม่กระแทกข้อ เช่น ว่ายน้ำ ปั่นจักรยาน โยคะ เดินเร็วบนพื้นเรียบ ฯลฯ
• หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายที่ลงน้ำหนักมาก เช่น กระโดด วิ่งบนพื้นแข็ง ฯลฯ

• ไม่นั่งยอง ๆ หรือคุกเข่านาน ๆ
• ไม่ยกของหนักเกินกำลัง
• หลีกเลี่ยงการนั่งไขว่ห้าง หรือนั่งหลังค่อมเป็นเวลานาน
• นั่งเก้าอี้ที่มีพนักพิง ปรับระดับให้เหมาะสมกับโต๊ะทำงาน

• เลือกรองเท้าพื้นนุ่ม กระชับข้อเท้า ไม่ส้นสูงเกินไป
• พื้นรองเท้าควรมีแรงซับแรงกระแทก ลดแรงกระทบต่อข้อเข่าและข้อเท้า

• แคลเซียม จากนม ไข่ ถั่วเหลือง ผักใบเขียวเข้ม
• วิตามินดี จากแสงแดดอ่อน ๆ และปลาทะเล
• โอเมก้า 3 จากปลาทะเลน้ำลึก ช่วยลดการอักเสบในข้อ
• ดื่มน้ำให้เพียงพอ รักษาความชุ่มชื้นของข้อต่อ
• หลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป ของทอด ไขมันทรานส์

• ก่อน – หลังออกกำลังกาย หรือระหว่างวัน
• ลดความฝืดของข้อ เพิ่มความยืดหยุ่น
• โดยเฉพาะคนทำงานนั่งโต๊ะนาน ๆ ควรลุกยืดเหยียดทุก 1 ชั่วโมง

• บุหรี่เร่งการเสื่อมของกระดูกและข้อ
• แอลกอฮอล์มากเกินไปขัดขวางการดูดซึมแคลเซียม

• หากมีอาการปวดข้อ ฝืดข้อ หรือข้อลั่น ควรพบแพทย์เพื่อตรวจเช็ก
• การวินิจฉัยตั้งแต่ระยะแรก ช่วยชะลอความเสื่อมและป้องกันข้อเสียหายถาวร

การรักษาโดยไม่ใช้ยา แต่ปรับพฤติกรรม เหมาะกับข้อเสื่อมระยะเริ่มต้น ไปจนถึงปานกลาง โดยจะเป็นการลดน้ำหนัก ซึ่งถ้าน้ำหนักเกินช่วยลดแรงกดที่ข้อ และหลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่ทำร้ายข้อ  เช่น นั่งยอง ๆ คุกเข่า ขึ้นลงบันไดบ่อย ๆ

โดยวิธีรักษาข้อเสื่อม อีกหนึ่งอย่างก็คือ ออกกำลังกายแบบไม่ลงน้ำหนักที่ข้อ เช่น ว่ายน้ำ โยคะ ปั่นจักรยาน ทำกายภาพบำบัด ฯลฯ และใช้อุปกรณ์ช่วยพยุงข้อ เช่น สนับเข่า ไม้เท้า ฯลฯ

การรักษาด้วยยา ช่วยบรรเทาอาการปวด อักเสบ แต่ไม่สามารถหยุดการเสื่อมได้ เช่น ยาพาราเซตามอล สามารถลดปวดระดับเบา – ปานกลาง หรือ ยาแก้อักเสบกลุ่ม NSAIDs เช่น ibuprofen, diclofenac แต่ก็ต้องระวังผลข้างเคียงต่อกระเพาะอาหารและไต  หรือ ยาทาเฉพาะที่ เช่น ยาทาแก้ปวดกล้ามเนื้อ ฯลฯ

การรักษาโดยการฉีดยาเข้าไปในข้อ เหมาะกับผู้ที่อาการปวดมาก แต่ยังไม่ถึงขั้นผ่าตัด เช่น ฉีดยากลุ่มสเตียรอยด์ (Steroid) ช่วยลดอักเสบภายในข้อได้รวดเร็ว แต่ไม่ควรฉีดบ่อยเกินควรฉีดปีละ 3-4 ครั้ง หรือ ฉีดสารหล่อลื่นข้อ (Hyaluronic Acid) เพิ่มความลื่น ลดแรงเสียดทาน ใช้ในผู้ที่ข้อเริ่มฝืด หรือมีเสียงลั่นบ่อย ๆ 

การรักษาด้วยการผ่าตัด เหมาะสำหรับข้อเสื่อมรุนแรง เคลื่อนไหวลำบาก หรือไม่ตอบสนองต่อการรักษาอื่น โดยวิธีการรักษา คือ ผ่าตัดส่องกล้องล้างข้อ ในกรณีที่มีเศษกระดูกหรือหมอนรองข้อหลุด

จะเป็นการผ่าตัดจัดแนวกระดูก เหมาะสำหรับคนอายุน้อย ขาโก่งเล็กน้อย ต้องการเลื่อนน้ำหนักไปยังส่วนข้อที่ยังดี หรือ ผ่าตัดเปลี่ยนข้อเทียม เช่น เปลี่ยนข้อเข่า ข้อสะโพกทั้งหมด ฟื้นฟูการเคลื่อนไหว ลดอาการปวดในระยะยาว