ความดันโลหิตสูง โรคเงียบที่ใครก็เป็นได้

ความดันโลหิตสูง (Hypertension) เป็นโรคเงียบที่ใครก็เป็นได้ ไม่ว่าจะผอมหรืออ้วน โดยเฉพาะคนที่มีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น กินเค็ม เครียดเรื้อรัง หรือไม่ออกกำลังกาย แม้ไม่มีอาการ แต่เมื่อความดันพุ่งถึง 160 หรือ 200 ก็อาจเกิดอันตรายเฉียบพลันได้ บทความนี้จะพาคุณเข้าใจโรคนี้อย่างรอบด้าน พร้อมวิธีป้องกันและรับมืออย่างปลอดภัยทุกช่วงวัย

ความดันโลหิตสูง (Hypertension) คือภาวะที่แรงดันของเลือดที่ไหลผ่านหลอดเลือดแดงสูงกว่าระดับปกติอย่างต่อเนื่อง ทำให้หัวใจต้องทำงานหนักขึ้น ซึ่งอาจนำไปสู่ปัญหารุนแรง เช่น หลอดเลือดหัวใจตีบ หัวใจวาย หรือเส้นเลือดในสมองแตกได้ หากไม่ได้รับการดูแลอย่างเหมาะสม

แม้ว่าโรคนี้มักไม่แสดงอาการชัดเจนในระยะแรก แต่ก็เป็นหนึ่งในสาเหตุสำคัญของการเสียชีวิตทั่วโลก โดยเฉพาะในกลุ่มที่มีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น สูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ เครียดสะสม หรือรับประทานอาหารเค็มเป็นประจำ

ค่าความดันโลหิตประกอบด้วย 2 ค่า ได้แก่

• ค่าบน (Systolic) ความดันขณะหัวใจบีบตัว
  
• ค่าล่าง (Diastolic) ความดันขณะหัวใจคลายตัว
  

โดยทั่วไป ค่าความดันที่ถือว่า “ปกติ” คือประมาณ 120/80 มิลลิเมตรปรอท หากวัดได้สูงกว่านี้เป็นประจำ โดยเฉพาะเกิน 130/80 ขึ้นไป อาจเริ่มเข้าสู่ภาวะเสี่ยงที่ต้องระวัง

ค่าความดันโลหิตสามารถแบ่งออกได้เป็นหลายระดับ ดังนี้

• ระดับปกติ ค่าบนต่ำกว่า 120 และค่าล่างต่ำกว่า 80
  
• ระดับค่อนข้างสูง ค่าบนอยู่ระหว่าง 120–129 และค่าล่างต่ำกว่า 80
  
• ระดับระยะที่ 1 ค่าบนอยู่ที่ 130–139 หรือค่าล่าง 80–89
  
• ระดับระยะที่ 2 ค่าบน 140 ขึ้นไป หรือค่าล่าง 90 ขึ้นไป
• ระดับวิกฤต ค่าบนเกิน 180 และค่าล่างเกิน 120 (ควรพบแพทย์ด่วน)
  

ตัวเลขอย่าง 140, 150 หรือ 160 หลายคนอาจคิดว่าไม่น่ากลัว แต่ในความเป็นจริง หากวัดแล้วได้ค่าเหล่านี้บ่อยครั้ง ถือว่าเข้าสู่ช่วงความดันโลหิตสูงระยะที่ 2 และมีความเสี่ยงที่จะเกิดโรคแทรกซ้อนเพิ่มขึ้นชัดเจน

ความดัน 140 สูงไหม?

ใช่ครับ ถ้าค่าบนเท่ากับ 140 และค่าล่างประมาณ 90 ถือว่าเป็นความดันโลหิตสูงระยะที่ 2 แล้ว ควรเริ่มดูแลสุขภาพอย่างจริงจัง ทั้งเรื่องอาหาร ออกกำลังกาย และลดความเครียด

ความดัน 150 อันตรายไหม?

ระดับนี้ถือว่าสูงมากขึ้นไปอีก และอาจทำให้หลอดเลือดเริ่มเสื่อมสภาพอย่างรวดเร็ว หากปล่อยไว้นานโดยไม่ควบคุม มีความเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดสมองและหัวใจสูงมาก

ความดัน 160 อันตรายไหม?

เมื่อความดันสูงถึง 160 ขึ้นไป ถือว่าอันตรายอย่างชัดเจน ผู้ป่วยในระดับนี้ควรเข้ารับการดูแลทางการแพทย์ทันที ไม่ควรปล่อยไว้นาน เพราะมีโอกาสเกิดอาการแทรกซ้อนเฉียบพลัน เช่น หัวใจวาย หรือเส้นเลือดในสมองแตก

หนึ่งในความน่ากลัวของความดันโลหิตสูงคือ มันสามารถเป็น “ภัยเงียบ” ได้อย่างแท้จริง ผู้ป่วยจำนวนมากไม่มีอาการใด ๆ เลยในระยะแรก ทำให้ไม่รู้ตัวว่าร่างกายกำลังเผชิญความเสี่ยงจนเกิดภาวะแทรกซ้อนขึ้นมาอย่างเฉียบพลัน เช่น หัวใจวายหรือเส้นเลือดในสมองแตก

อย่างไรก็ตาม มีสัญญาณบางอย่างที่สามารถสังเกตได้เบื้องต้น และอาการจะชัดเจนขึ้นเมื่อความดันขึ้นสูงเกินระดับปกติ

แม้อาการจะแตกต่างกันในแต่ละคน แต่สัญญาณเบื้องต้นที่พบได้บ่อย ได้แก่

• เวียนศีรษะ หน้ามืด โดยเฉพาะเวลาลุกเร็ว
  
• ปวดศีรษะช่วงท้ายทอย
  
• ใจสั่น หัวใจเต้นแรงผิดปกติ
  
• เหนื่อยง่าย แม้ทำกิจกรรมเบา ๆ
  
• ตาพร่ามัว มองเห็นไม่ชัด
  
• เลือดกำเดาไหลบ่อยโดยไม่มีสาเหตุ
  

หากคุณมีอาการเหล่านี้ร่วมกับค่าความดันที่สูง ควรเริ่มสังเกตและพบแพทย์เพื่อตรวจสุขภาพโดยละเอียด

ความดันที่สูงถึง 200/120 มม.ปรอท หรือมากกว่านั้น ถือว่าเข้าสู่ภาวะ “วิกฤตความดันโลหิตสูง” ซึ่งอาจเกิดอาการรุนแรงและต้องการการรักษาอย่างเร่งด่วน

อาการที่อาจเกิดขึ้น ได้แก่

• ปวดศีรษะรุนแรงแบบเฉียบพลัน
  
• มึนงง สับสน หรือพูดไม่รู้เรื่อง
  
• เจ็บหน้าอกแน่น ๆ หายใจไม่ออก
  
• อัมพาตครึ่งซีก ปากเบี้ยว แขนขาอ่อนแรง
  
• สายตาพร่ามัว หรือเห็นภาพซ้อน
  
• อาเจียนพุ่ง หรือหมดสติ
  

หากมีอาการเหล่านี้ร่วมกับค่าความดัน 200 ควรรีบนำตัวส่งโรงพยาบาลทันที ห้ามรอหรือพยายามรักษาเองที่บ้าน

แม้ไม่มีอาการใด ๆ เลย แต่ความดันที่สูงเกิน 130/80 เป็นประจำก็ถือว่าอยู่ในช่วงเสี่ยง โดยเฉพาะหากไม่ได้รับการควบคุม ค่าเหล่านี้สามารถทำลายหลอดเลือดไปอย่างช้า ๆ ส่งผลให้เกิดโรคหัวใจ ไตวาย หรือโรคหลอดเลือดสมองในอนาคตได้

ในหลายกรณี ผู้ป่วยที่ดูแข็งแรงดี กลับมีความดันสูงและต้องพบแพทย์เมื่อเกิดภาวะแทรกซ้อนกะทันหัน เช่น เส้นเลือดแตกในสมองหรือหัวใจขาดเลือด

ดังนั้น การไม่มีอาการไม่ใช่ข้ออ้างที่จะไม่ตรวจสุขภาพ ควรวัดความดันเป็นประจำ โดยเฉพาะหากมีอายุ 35 ปีขึ้นไป หรือมีคนในครอบครัวเคยเป็น

ภาวะความดันโลหิตสูงกะทันหัน หรือที่เรียกกันว่า “Hypertensive crisis” คือสถานการณ์ที่ค่าความดันโลหิตพุ่งสูงเกิน 180/120 มม.ปรอทแบบฉับพลัน อาจเกิดได้ทั้งจากความเครียดจัด การลืมกินยาควบคุมความดัน หรือโรคประจำตัวบางอย่าง ภาวะนี้อันตรายถึงชีวิตถ้าไม่ได้รับการดูแลทันที

ความดันขึ้น 200 ควรทำอย่างไร

หากวัดค่าความดันแล้วพบว่า สูงถึง 200/120 หรือมากกว่านั้น สิ่งที่ควรทำทันทีคือ

• หยุดกิจกรรมทุกอย่าง แล้วนั่งพักในที่อากาศถ่ายเท
  
• ไม่ควรนอนราบทันที เพราะอาจเพิ่มแรงดันในสมอง
  
• ห้ามดื่มกาแฟหรืออาหารเค็ม
  
• รีบโทรขอความช่วยเหลือ หรือไปโรงพยาบาลทันที
  
• หากมีอาการร่วม เช่น ปวดศีรษะรุนแรง เจ็บหน้าอก หายใจไม่ออก หรือชาครึ่งซีก ต้องเข้าห้องฉุกเฉินทันที
  

การพยายามรักษาเองที่บ้านในระดับนี้อาจไม่เพียงพอ และเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลัน เช่น หลอดเลือดในสมองแตกหรือหัวใจล้มเหลว

ความดันขึ้นสูงกะทันหันทํายังไง

หากรู้สึกใจสั่น หน้ามืด หรือเวียนหัวอย่างรวดเร็ว ควรสงสัยว่าความดันอาจกำลังขึ้นกะทันหัน และสามารถปฏิบัติตามขั้นตอนเบื้องต้นนี้

1. นั่งพักทันที อย่ายืนหรือเดินเร็ว เพราะอาจทำให้ล้ม
   
2. ควรวัดความดันซ้ำ ทุก 5–10 นาที หากมีเครื่องวัดที่บ้าน
   
3. หลีกเลี่ยงการตื่นตระหนก เพราะความเครียดอาจทำให้ความดันเพิ่มขึ้นอีก
   
4. หากเคยมีประวัติความดันสูงและมี “ยาพ่นใต้ลิ้น” หรือ “ยาควบคุมเฉียบพลัน” ให้ใช้ตามแพทย์สั่ง
   
5. หากความดันไม่ลดลงภายใน 30 นาที หรือมีอาการผิดปกติ ให้ไปโรงพยาบาลทันที

วิธีปฐมพยาบาลเบื้องต้นที่บ้าน

แม้ไม่สามารถรักษาได้ 100% ที่บ้านในกรณีฉุกเฉิน แต่การช่วยเหลือเบื้องต้นอย่างถูกวิธีอาจลดความรุนแรงของอาการได้

• ให้นั่งหลังพิง มุม 45 องศา เพื่อช่วยให้เลือดไหลเวียนดีขึ้น
  
• วัดความดันซ้ำเพื่อประเมินสถานการณ์
  
• ให้ผู้ป่วยหายใจลึก ๆ ช้า ๆ เพื่อคลายความเครียด
  
• ห้ามให้กาแฟ ชา หรืออาหารรสจัด
  
• หากผู้ป่วยเคยใช้ยาลดความดันเฉียบพลัน ให้ใช้ตามคำแนะนำแพทย์เท่านั้น ห้ามใช้ยาคนอื่น
  
• หากผ่านไป 20–30 นาทีแล้วค่าความดันยังสูงหรืออาการแย่ลง ควรพาไปโรงพยาบาลด่วน

โรคความดันโลหิตสูงสามารถเกิดขึ้นได้กับคนทุกกลุ่ม ไม่ว่าจะผอมหรืออ้วน วัยรุ่นหรือผู้สูงอายุ เพราะปัจจัยเสี่ยงมีทั้งด้านร่างกาย พฤติกรรม และกรรมพันธุ์ ซึ่งหากไม่ได้รับการดูแลอย่างเหมาะสม ความเสี่ยงจะสะสมจนกลายเป็นโรคโดยไม่รู้ตัว

คนอ้วน ทำไมเสี่ยงสูงกว่าคนทั่วไป

ผู้ที่มีน้ำหนักเกินหรือมีภาวะอ้วน โดยเฉพาะ “อ้วนลงพุง” จะมีโอกาสเป็นความดันโลหิตสูงมากกว่าคนรูปร่างปกติหลายเท่า เนื่องจาก

• ไขมันที่สะสมรอบอวัยวะภายในทำให้หลอดเลือดตีบแคบ
  
• หัวใจต้องทำงานหนักขึ้นในการส่งเลือดไปเลี้ยงทั่วร่างกาย
  
• การดื้อต่ออินซูลินและระดับน้ำตาลในเลือดที่ผิดปกติในคนอ้วน ส่งผลต่อระบบไหลเวียนโลหิต
  

นอกจากนี้ คนอ้วนยังมักมีพฤติกรรมเสี่ยงร่วม เช่น กินเค็ม นอนดึก ขาดการออกกำลังกาย ซึ่งล้วนเป็นตัวเร่งให้ความดันพุ่งสูงขึ้นได้อย่างรวดเร็ว

คนไม่อ้วนก็เสี่ยงได้ จากพันธุกรรมและพฤติกรรม

แม้คนรูปร่างปกติจะดูแข็งแรงภายนอก แต่ก็ใช่ว่าจะปลอดภัยจากโรคความดันโลหิตสูง หากมีปัจจัยเหล่านี้ร่วมอยู่

• มีประวัติคนในครอบครัวเป็นความดันสูง
  
• ใช้ชีวิตเร่งรีบ เครียดสะสมเป็นประจำ
  
• รับประทานอาหารที่มีโซเดียมสูง เช่น อาหารแปรรูป บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป
  
• ดื่มแอลกอฮอล์หรือสูบบุหรี่บ่อย
  
• นอนไม่พอ หรือนอนผิดเวลาเรื้อรัง
  

แม้จะผอม แต่พฤติกรรมเหล่านี้สามารถทำให้หลอดเลือดเสื่อมสภาพเร็วกว่าปกติ และเป็นจุดเริ่มต้นของความดันโลหิตสูงโดยไม่รู้ตัว

วัยทำงาน วัยสูงอายุ และความเครียดเรื้อรัง

• วัยทำงาน มักเผชิญกับความเครียดจากงาน การพักผ่อนไม่เพียงพอ และอาหารเร่งด่วนที่มีโซเดียมสูง รวมถึงการนั่งทำงานนานโดยไม่เคลื่อนไหว ล้วนเป็นปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้ค่าความดันสูงขึ้นอย่างช้า ๆ
  
• วัยสูงอายุ เป็นกลุ่มที่พบภาวะความดันสูงมากที่สุด เพราะหลอดเลือดเสื่อมตามอายุ หัวใจเริ่มทำงานช้าลง และระบบควบคุมความดันในร่างกายลดประสิทธิภาพลง
• ความเครียดเรื้อรัง ไม่ว่าจะอายุเท่าไหร่ ความเครียดสะสมสามารถเพิ่มระดับฮอร์โมนความเครียด (Cortisol) ซึ่งมีผลทำให้หลอดเลือดหดตัวและความดันสูงขึ้นโดยไม่รู้ตัว
  

โรคอ้วนไม่ได้เป็นเพียงปัญหาเรื่องรูปร่าง แต่ส่งผลโดยตรงต่อระบบไหลเวียนเลือดและหัวใจอย่างลึกซึ้ง หลายคนไม่รู้ว่าไขมันที่สะสมอยู่ในร่างกายโดยเฉพาะรอบอวัยวะภายในนั้น ส่งผลให้ระบบต่าง ๆ ของร่างกายแปรปรวนและนำไปสู่ภาวะความดันโลหิตสูงในระยะยาว

เมื่อร่างกายสะสมไขมันมากเกินไป โดยเฉพาะไขมันรอบอวัยวะภายใน จะทำให้

• หลอดเลือดแข็งตัวและตีบลง ส่งผลให้เลือดไหลเวียนได้ยากขึ้น
  
• หัวใจต้องทำงานหนักขึ้นเพื่อสูบฉีดเลือดผ่านหลอดเลือดที่แคบลง
  
• ไตทำงานหนักขึ้น ทำให้ดูดโซเดียมกลับเข้าร่างกายมากเกินไป ซึ่งเป็นปัจจัยที่ทำให้ความดันพุ่ง
  

ผลรวมของกระบวนการเหล่านี้คือ ภาวะความดันโลหิตสูงที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องและมักไม่แสดงอาการชัดเจน

ไขมันหน้าท้อง หรือที่เรียกว่า “อ้วนลงพุง” เป็นชนิดที่อันตรายที่สุด เพราะ

• เป็นไขมันที่อยู่รอบอวัยวะสำคัญ เช่น ตับ หลอดเลือด และลำไส้
  
• กระตุ้นการหลั่งสารอักเสบเรื้อรังในร่างกาย
  
• ส่งผลต่อสมดุลของฮอร์โมนและการทำงานของอินซูลิน
  

คนที่อาจดูไม่อ้วนจากรูปร่างภายนอก แต่มีรอบเอวเกิน 90 ซม. (ชาย) หรือ 80 ซม. (หญิง) ถือว่าเข้าข่ายอ้วนลงพุง และควรเฝ้าระวังภาวะความดันสูงเป็นพิเศษ

โดยทั่วไปจะวัดจากค่า BMI (ดัชนีมวลกาย)

• BMI 23–24.9 น้ำหนักเกิน → เริ่มเสี่ยง
  
• BMI 25–29.9 อ้วนระดับ 1 → ความเสี่ยงสูงขึ้นชัดเจน
  
• BMI ≥ 30 อ้วนระดับ 2 ขึ้นไป → เสี่ยงความดันโลหิตสูง, เบาหวาน และโรคหัวใจอย่างมาก
  

ยิ่งมี BMI สูง และมีไขมันสะสมบริเวณหน้าท้องมาก ความเสี่ยงต่อความดันโลหิตสูงยิ่งเพิ่มแบบทวีคูณ

การลดน้ำหนักช่วยให้

• หลอดเลือดผ่อนคลายมากขึ้น ลดแรงต้านการไหลเวียนของเลือด
  
• ลดภาระการทำงานของหัวใจ
  
• ปรับระดับอินซูลินให้สมดุลมากขึ้น
  
• ร่างกายขับโซเดียมและน้ำส่วนเกินได้ดีขึ้น
  

จากการศึกษาหลายชิ้นพบว่า หากสามารถลดน้ำหนักได้ 5–10% ของน้ำหนักตัวเดิม จะสามารถลดค่าความดันลงได้ 5–10 มิลลิเมตรปรอท ซึ่งถือว่าเป็นตัวเลขที่มีผลต่อสุขภาพอย่างมาก

ความดันโลหิตสูงไม่ได้เกิดจากกรรมพันธุ์เพียงอย่างเดียว แต่พฤติกรรมในชีวิตประจำวันต่างหากที่เป็นตัวเร่งให้ความดันพุ่งโดยไม่รู้ตัว พฤติกรรมบางอย่างอาจดูเหมือนไม่รุนแรง แต่หากสะสมต่อเนื่องเป็นเวลานาน ก็สามารถกลายเป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่กระทบต่อระบบหลอดเลือดและหัวใจได้

อาหารเค็ม

การบริโภคโซเดียมเกินความจำเป็นในแต่ละวัน คือหนึ่งในสาเหตุหลักของความดันโลหิตสูง โดยเฉพาะอาหารที่คนไทยนิยม เช่น

• อาหารแปรรูป เช่น ไส้กรอก แฮม บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป
  
• อาหารหมักดอง และน้ำจิ้มรสจัด
  
• ขนมขบเคี้ยวที่มีรสเค็ม
  

โซเดียมในอาหารจะทำให้ร่างกายกักเก็บน้ำไว้มากขึ้น เพิ่มปริมาณเลือดในระบบไหลเวียน → ความดันโลหิตจึงเพิ่มขึ้นตามไปด้วย หากลดการบริโภคเกลือเพียงเล็กน้อยในทุกวัน ก็สามารถช่วยลดความเสี่ยงลงได้

การสูบบุหรี่และดื่มแอลกอฮอล์

ทั้งบุหรี่และแอลกอฮอล์เป็นศัตรูร้ายต่อระบบหลอดเลือด

• บุหรี่ ทำให้หลอดเลือดหดตัว หัวใจเต้นเร็วขึ้น และผนังหลอดเลือดเสื่อมสภาพ
  
• แอลกอฮอล์ โดยเฉพาะการดื่มในปริมาณมากหรือต่อเนื่อง จะกระตุ้นหัวใจให้เต้นแรงขึ้น เพิ่มแรงดันในระบบไหลเวียนเลือด
  

แม้การดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณน้อยบางชนิดจะมีประโยชน์ แต่หากเกินขีดจำกัด หรือดื่มเป็นประจำ จะทำให้ควบคุมความดันยากขึ้นโดยไม่รู้ตัว

การนอนหลับและความเครียดสะสม

การนอนไม่พอหรือนอนหลับไม่ลึก ส่งผลให้ร่างกายไม่ได้พักอย่างแท้จริง ทำให้

• ระบบประสาทอัตโนมัติทำงานผิดปกติ
  
• ฮอร์โมนเครียด (Cortisol) คงอยู่ในระดับสูง
  
• หลอดเลือดหดตัว และหัวใจทำงานหนักแม้ในขณะพักผ่อน
  

ในขณะที่ความเครียดเรื้อรัง ไม่ว่าจะจากงาน ความกังวล หรือปัญหาส่วนตัว จะกระตุ้นให้ระบบประสาทซิมพาเทติกทำงานมากเกินไป ทำให้ความดันพุ่งโดยไม่รู้ตัว แม้จะรูปร่างดีหรืออายุยังน้อยก็ตาม