ไขมันพอกตับ อาการ สาเหตุ วิธีรักษา และข้อควรรู้ที่ไม่ควรมองข้าม

ไขมันพอกตับเป็นปัญหาสุขภาพเงียบที่พบมากขึ้นเรื่อย ๆ ในคนไทยและทั่วโลก หลายคนอาจไม่รู้ว่าตนเองมีภาวะนี้ เพราะมักไม่แสดงอาการชัดเจนในระยะแรก จึงทำให้ไขมันพอกตับกลายเป็นภัยเงียบที่แฝงตัวอยู่โดยไม่มีสัญญาณเตือนชัดเจน จนกว่าจะเข้าสู่ระยะที่รุนแรงและเริ่มเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ตับอักเสบ ตับแข็ง หรือแม้แต่มะเร็งตับ

ไขมันพอกตับมีความเกี่ยวข้องอย่างลึกซึ้งกับพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน เช่น การรับประทานอาหารที่มีไขมันและน้ำตาลสูง การขาดการออกกำลังกาย หรือการนอนหลับไม่เพียงพอ นอกจากนี้ โรคอ้วนยังถือเป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่กระตุ้นให้ภาวะไขมันสะสมในตับแย่ลงได้อย่างรวดเร็ว

บทความนี้จะช่วยให้คุณเข้าใจภาวะไขมันพอกตับอย่างลึกซึ้ง ทั้งในด้านอาการ สาเหตุ การวินิจฉัย วิธีสังเกตตนเอง การรักษา และคำแนะนำในการดูแลสุขภาพตับอย่างปลอดภัย รวมถึงความเชื่อมโยงกับโรคอ้วน ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นที่สำคัญของการป้องกันและควบคุมโรคนี้อย่างมีประสิทธิภาพ

ไขมันพอกตับ (Fatty Liver Disease) คือภาวะที่มีไขมันสะสมในเซลล์ตับเกินกว่าปกติ โดยทั่วไปหากมีไขมันในตับเกินกว่า 5-10% ของน้ำหนักตับ จะถือว่าเข้าสู่ภาวะไขมันพอกตับ ซึ่งอาจไม่มีอาการใด ๆ ในระยะแรก แต่สามารถพัฒนาเป็นตับอักเสบ ตับแข็ง หรือมะเร็งตับในระยะยาวได้

ภาวะไขมันพอกตับสามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก คือ

1. NAFLD (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease)

คือภาวะไขมันพอกตับที่ไม่ได้เกิดจากการดื่มแอลกอฮอล์ เป็นประเภทที่พบบ่อยที่สุดในปัจจุบัน โดยมีความสัมพันธ์กับโรคอ้วน เบาหวานชนิดที่ 2 ไขมันในเลือดสูง และกลุ่มอาการอ้วนลงพุง (Metabolic Syndrome)

2. AFLD (Alcoholic Fatty Liver Disease)

คือภาวะไขมันพอกตับที่มีสาเหตุจากการดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมากและต่อเนื่อง ส่งผลให้ไขมันสะสมในตับและอาจนำไปสู่ตับอักเสบจากแอลกอฮอล์ หรือตับแข็งได้ในอนาคต

ความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับประเภทของไขมันพอกตับจะช่วยให้เราสามารถรับมือกับภาวะนี้ได้อย่างเหมาะสมและเลือกแนวทางการดูแลรักษาได้ตรงจุด

ภาวะไขมันพอกตับมักเกิดจากพฤติกรรมในชีวิตประจำวันที่ส่งผลให้ร่างกายสะสมไขมันมากเกินไป เช่น

• การรับประทานอาหารที่มีไขมันสูง น้ำตาลสูง หรือแป้งขัดขาวเป็นประจำ
• การรับพลังงานเกินความจำเป็นของร่างกาย ทำให้น้ำหนักตัวเพิ่ม
• การไม่ออกกำลังกาย ทำให้เกิดภาวะดื้อต่ออินซูลิน
• การดื่มแอลกอฮอล์มากและต่อเนื่อง (สำหรับ AFLD)

ไขมันพอกตับพบได้บ่อยในผู้ที่มีภาวะอ้วน โดยเฉพาะไขมันที่สะสมบริเวณรอบเอว (Visceral fat) จะมีผลโดยตรงต่อการพัฒนาไขมันพอกตับ โดยเพิ่มการผลิตไขมันภายในร่างกาย และกระตุ้นภาวะดื้อต่ออินซูลิน ซึ่งส่งผลให้ตับสะสมไขมันมากขึ้น

👉 อ่านเพิ่มเติม การรักษาโรคอ้วน

ภาวะนี้มักไม่แสดงอาการในระยะแรก แต่หากเริ่มเข้าสู่ระยะที่รุนแรงขึ้น ผู้ป่วยอาจมีอาการ เช่น

• อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย
• ปวดหรือแน่นบริเวณชายโครงขวา
• ท้องอืด คลื่นไส้ น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ

ในบางรายอาจตรวจพบจากการตรวจสุขภาพทั่วไป เช่น ตรวจค่าเอนไซม์ตับหรืออัลตราซาวด์ และหากไม่รักษาอย่างเหมาะสม อาจนำไปสู่ภาวะตับอักเสบเรื้อรัง หรือตับแข็งได้

ไขมันพอกตับ ระยะ 2 อาการ

---

ในระยะที่ 2 เริ่มมีการอักเสบของเซลล์ตับร่วมกับไขมันสะสม ผู้ป่วยอาจเริ่มมีอาการมากขึ้น เช่น อ่อนเพลียเรื้อรัง หรือค่าตับ (AST, ALT) ผิดปกติอย่างชัดเจน

ไขมันพอกตับ ระยะ 3 และภาวะตับแข็ง ตับวาย

---

หากไม่ได้รับการดูแล ไขมันพอกตับระยะ 3 จะพัฒนาเป็นภาวะพังผืดในตับ และกลายเป็นตับแข็งในระยะท้าย ซึ่งอาจทำให้ตับวายหรือเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งตับได้

อาการตับอักเสบจากไขมันพอกตับ

---

การอักเสบเกิดจากการที่ไขมันในตับกระตุ้นให้เซลล์ตับเสียหายและมีการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน ซึ่งกระตุ้นการเกิดพังผืดในตับและนำไปสู่ตับแข็งในที่สุด

การวินิจฉัยภาวะไขมันพอกตับควรทำโดยแพทย์เฉพาะทาง เพราะผู้ป่วยจำนวนมากไม่มีอาการแสดงชัดเจน การตรวจร่างกายประจำปีจึงเป็นเครื่องมือสำคัญในการค้นหาโรคนี้ในระยะเริ่มต้น โดยวิธีตรวจที่ใช้บ่อย ได้แก่

1. การตรวจเลือด (Liver Function Test)

การตรวจค่าการทำงานของตับ เช่น ALT (Alanine Aminotransferase) และ AST (Aspartate Aminotransferase) หากพบค่าสูงผิดปกติ อาจเป็นสัญญาณของภาวะตับอักเสบหรือไขมันพอกตับ อย่างไรก็ตาม บางรายที่มีไขมันพอกตับระยะเริ่มต้น ค่าอาจยังอยู่ในเกณฑ์ปกติ จึงไม่สามารถใช้ยืนยันได้เพียงลำพัง

2. การตรวจอัลตราซาวด์ช่องท้อง (Ultrasound)

เป็นวิธีที่นิยมใช้เพราะปลอดภัยและไม่เจ็บตัว แพทย์สามารถมองเห็นความหนาแน่นของเนื้อตับ ซึ่งหากมีไขมันสะสม จะเห็นเป็นภาพตับที่ขาวกว่าปกติ

3. การตรวจ FibroScan

เทคโนโลยีล่าสุดที่ใช้คลื่นเสียงวัดความแข็งของเนื้อตับและระดับไขมันในตับแบบไม่ต้องผ่าตัด เหมาะสำหรับการติดตามผลในระยะยาว และสามารถใช้ประเมินความเสี่ยงของพังผืดในตับหรือตับแข็งได้

4. การตรวจชิ้นเนื้อตับ (Liver Biopsy)

ในกรณีที่ต้องการการวินิจฉัยที่แม่นยำที่สุด โดยเฉพาะในรายที่มีความเสี่ยงสูง แพทย์อาจพิจารณาเก็บตัวอย่างเนื้อตับไปตรวจวิเคราะห์ทางพยาธิวิทยา

การติดตามผลกับแพทย์อย่างต่อเนื่องเป็นสิ่งสำคัญ โดยเฉพาะในรายที่อยู่ในกลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้ที่เป็นเบาหวาน โรคอ้วน หรือมีประวัติตับอักเสบในครอบครัว เพื่อป้องกันไม่ให้ภาวะไขมันพอกตับลุกลามจนยากต่อการรักษาในระยะท้าย

แม้ว่าไขมันพอกตับในระยะแรกจะไม่แสดงอาการหรือมีอาการเพียงเล็กน้อย แต่หากปล่อยไว้โดยไม่ควบคุมหรือไม่รับการรักษาที่เหมาะสม อาจก่อให้เกิดความเสี่ยงร้ายแรงในระยะยาวได้

1. เสี่ยงตับอักเสบเรื้อรัง

ไขมันสะสมในตับสามารถกระตุ้นให้เกิดการอักเสบ (NASH: Non-Alcoholic Steatohepatitis) ซึ่งเป็นภาวะที่ทำให้เซลล์ตับถูกทำลายต่อเนื่อง และเพิ่มความเสี่ยงต่อพังผืดในตับ

2. ตับแข็ง และตับวาย

หากตับอักเสบไม่ได้รับการรักษา จะพัฒนาเป็นพังผืด และกลายเป็นตับแข็ง ซึ่งเป็นภาวะที่เนื้อตับสูญเสียการทำงาน หากรุนแรงอาจนำไปสู่ภาวะตับวายที่เป็นอันตรายถึงชีวิต

3. เพิ่มความเสี่ยงมะเร็งตับ

ผู้ป่วยไขมันพอกตับที่มีพังผืดหรือตับแข็ง มีความเสี่ยงเพิ่มขึ้นต่อการเกิดมะเร็งตับ แม้ในบางรายจะไม่มีไวรัสตับอักเสบร่วมก็ตาม

4. ความสัมพันธ์กับโรคอื่น ๆ

ภาวะไขมันพอกตับไม่ได้ส่งผลต่อแค่ตับเท่านั้น แต่ยังเชื่อมโยงกับโรคไม่ติดต่อเรื้อรังอื่น ๆ ได้แก่

• โรคหัวใจและหลอดเลือด ผู้ที่มีไขมันพอกตับมักมีไขมันในเลือดผิดปกติ ความดันโลหิตสูง และภาวะดื้อต่ออินซูลิน ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญของโรคหัวใจ
• เบาหวานชนิดที่ 2 มีหลักฐานทางการแพทย์ว่าไขมันพอกตับมีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับการพัฒนาโรคเบาหวาน

ดังนั้น แม้ไขมันพอกตับจะดูไม่รุนแรงในช่วงเริ่มต้น แต่หากปล่อยไว้อาจนำไปสู่ภาวะที่อันตรายมากขึ้นในอนาคต การรู้เท่าทันและดูแลสุขภาพตับอย่างต่อเนื่องจึงเป็นสิ่งที่ไม่ควรมองข้าม

ภาวะไขมันพอกตับสามารถควบคุมและฟื้นฟูได้ หากเริ่มต้นดูแลตั้งแต่ระยะแรก โดยแนวทางการรักษาเน้นที่การเปลี่ยนพฤติกรรมควบคู่กับการดูแลทางการแพทย์อย่างต่อเนื่อง

1. ปรับพฤติกรรม ปัจจัยสำคัญในการฟื้นฟูตับ

• การออกกำลังกาย ควรออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ ปั่นจักรยาน อย่างน้อย 150 นาทีต่อสัปดาห์ เพื่อช่วยเผาผลาญไขมันและเพิ่มความไวต่ออินซูลิน
• ควบคุมอาหาร ลดอาหารไขมันอิ่มตัว น้ำตาล แป้งขัดขาว และเนื้อสัตว์แปรรูป หันมาเลือกอาหารไขมันดี ผักผลไม้สด และธัญพืชไม่ขัดสี
• ลดน้ำหนัก การลดน้ำหนักอย่างต่อเนื่อง 5-10% ของน้ำหนักตัว สามารถลดระดับไขมันในตับได้อย่างมีนัยสำคัญ

2. ยารักษา (เฉพาะในบางราย)

• ในผู้ที่มีภาวะตับอักเสบร่วม (NASH) หรืออยู่ในกลุ่มเสี่ยงสูง แพทย์อาจพิจารณาใช้ยา เช่น วิตามินอี, ยาลดไขมัน, หรือตัวยาใหม่ที่อยู่ระหว่างการวิจัย
• ยาทุกชนิดควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เท่านั้น

3. แนวทางแพทย์ในปัจจุบัน

• การวินิจฉัยและติดตามอาการควรทำโดยแพทย์เฉพาะทางโรคตับ ร่วมกับการตรวจ Ultrasound หรือ FibroScan อย่างสม่ำเสมอ
• การควบคุมโรคร่วม เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง และไขมันในเลือด เป็นอีกหนึ่งหัวใจของการรักษาไขมันพอกตับอย่างมีประสิทธิภาพ
• รักษาโรคอ้วน

---

ไขมันพอกตับ รักษาหายไหม / หายได้ไหม?

• ในระยะแรกของโรค หากผู้ป่วยปรับพฤติกรรมอย่างจริงจัง ควบคุมน้ำหนัก และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ไขมันในตับสามารถลดลงจนกลับมาอยู่ในระดับปกติได้
• อย่างไรก็ตาม หากภาวะไขมันพอกตับพัฒนาไปสู่ตับอักเสบเรื้อรัง หรือตับแข็งแล้ว โอกาสในการฟื้นฟูจะลดลงและต้องการการดูแลระยะยาว

การเริ่มรักษาตั้งแต่เนิ่น ๆ คือกุญแจสำคัญที่ช่วยให้ตับกลับมาแข็งแรงได้อีกครั้ง

คำถามที่พบบ่อย (FAQs)