Creatinine คืออะไร
Creatinine (เครอะ-ทิ-นีน) คือ ของเสียชนิดหนึ่งที่เกิดจากการเผาผลาญพลังงานของกล้ามเนื้อในร่างกาย ช่วยให้กล้ามเนื้อสลาย Creatine และสร้างของเสียเป็น Creatinine แล้วส่งเข้าสู่กระแสเลือด และกรองออกจากร่างกายผ่านทางไต
ซึ่งการตรวจ Creatinine จะเป็นการตรวจวัดระดับของสาร Creatinine ในเลือดหรือปัสสาวะ เพื่อตรวจสอบการทำงานของ ไต ว่ายังสามารถกรองของเสียออกจากร่างกายได้ดีหรือไม่
Creatinine เกิดขึ้นได้อย่างไร
Creatinine เกิดขึ้นจากกระบวนการทำงานตามธรรมชาติของกล้ามเนื้อในร่างกาย โดยมีจุดเริ่มต้นจากสารที่ชื่อว่า Creatine
Creatine กับ Creatinine แตกต่างกันอย่างไร?
ถึงแม้ชื่อจะคล้ายกันมาก แต่ Creatine และ Creatinine เป็นคนละสารและทำหน้าที่ต่างกันโดยสิ้นเชิงในร่างกาย ดังนี้
- Creatine (ครีอะทีน)
รายละเอียด |
ข้อมูล |
คืออะไร |
สารที่ร่างกายสร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นแหล่งพลังงานสำรองให้กล้ามเนื้อ |
สร้างจากที่ไหน |
ตับ ตับอ่อน และไต |
หน้าที่หลัก |
ช่วยให้กล้ามเนื้อผลิตพลังงานขณะออกแรง เช่น วิ่ง ยกน้ำหนัก |
อยู่ที่ไหนในร่างกาย |
ส่วนใหญ่อยู่ในกล้ามเนื้อโครงร่าง |
พบในอาหาร |
เนื้อสัตว์และปลามี Creatine ตามธรรมชาติ |
นิยมในวงการฟิตเนส |
มีการเสริม Creatine เป็นอาหารเสริมเพื่อเพิ่มพลังกล้ามเนื้อ |
-
Creatinine (ครีอะทินีน)
รายละเอียด |
ข้อมูล |
คืออะไร |
สารของเสียที่เกิดจากการสลาย Creatine หลังการใช้พลังงานของกล้ามเนื้อ |
หน้าที่หลัก |
ไม่มีหน้าที่ เป็นเพียงของเสียที่ต้องถูกขับออกจากร่างกาย |
ขับออกจากร่างกายทางไหน |
ทางไต ผ่านปัสสาวะ |
ใช้ประโยชน์ทางการแพทย์ |
ใช้วัดประสิทธิภาพการทำงานของไต |
ค่าสูงหมายถึง |
อาจมีภาวะไตทำงานผิดปกติหรือไตเสื่อม |
-
สรุปความแตกต่างของ Creatine กับ Creatinine
เปรียบเทียบ |
Creatine |
Creatinine |
ชนิดของสาร |
สารให้พลังงาน | สารของเสีย |
หน้าที่ |
ช่วยกล้ามเนื้อผลิตพลังงาน |
ไม่มีหน้าที่ (ของเสียที่ต้องขับออก) |
แหล่งที่มา |
ร่างกายสร้างขึ้น + อาหารเสริม |
ผลพลอยได้จากการสลาย Creatine |
ใช้ประโยชน์ |
เพิ่มสมรรถภาพทางกีฬา |
วัดการทำงานของไต |
ขับออกทางไหน | ไม่จำเป็นต้องขับออก |
ขับออกทางไตและปัสสาวะ |
สาระสำคัญเกี่ยวกับ Creatinine
Creatinine เป็นตัวชี้วัดสุขภาพไต เนื่องจากไตเป็นอวัยวะที่ทำหน้าที่กรอง Creatinine ออกจากเลือด หากไตทำงานผิดปกติ ค่าของ Creatinine ในเลือดจะสูงขึ้น
ค่าที่ใช้วัด คือ “Serum Creatinine” มักจะตรวจในเลือดร่วมกับค่าคำนวณอื่น เช่น eGFR (estimated Glomerular Filtration Rate) เพื่อประเมินการทำงานของไตโดยรวม ซึ่งตรวจได้ทั้งจากเลือดและปัสสาวะ เพื่อตรวจสอบว่าไตสามารถกรองของเสียออกได้ดีแค่ไหน
กลุ่ม |
ค่าปกติ (mg/dL) |
ผู้ชาย |
0.7 – 1.3 |
ผู้หญิง |
0.6 – 1.1 |
สาเหตุที่ทำให้ค่า Creatinine สูงผิดปกติ
ค่า Serum Creatinine สูง หมายถึง ร่างกายมีของเสีย (Creatinine) คั่งอยู่ในกระแสเลือดมากกว่าปกติ ซึ่งมักจะบ่งบอกว่า การทำงานของไตบกพร่อง เพราะไตไม่สามารถกรอง Creatinine ออกทางปัสสาวะได้ดีเท่าที่ควร
1. โรคหรือภาวะที่เกี่ยวกับไต
- โรคไตเรื้อรัง (Chronic Kidney Disease – CKD) ไตเสื่อมประสิทธิภาพลงทีละน้อย ไม่สามารถกรองของเสียออกจากเลือดได้ดี
- ไตวายเฉียบพลัน (Acute Kidney Injury – AKI) ภาวะไตล้มเหลวแบบเฉียบพลัน มักเกิดจากช็อก เสียเลือด ติดเชื้อ หรือได้รับสารพิษ
- โรคติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะที่ลุกลามถึงไต (Pyelonephritis) ทำให้ไตอักเสบและกรองของเสียได้น้อยลง
- นิ่วในไตหรือท่อไต (Obstructive Uropathy) ทำให้ทางเดินปัสสาวะอุดตัน จนของเสียไหลย้อนกลับ
2. การสูญเสียน้ำในร่างกาย (Dehydration)
ร่างกายขาดน้ำทำให้เลือดข้น ไตกรองได้น้อยลง จะพบในคนที่อาเจียน ท้องเสีย หรือไม่ได้ดื่มน้ำอย่างเพียงพอ
3. การสลายกล้ามเนื้ออย่างรุนแรง (Rhabdomyolysis)
กล้ามเนื้อเสียหายอย่างเฉียบพลัน เช่น จากอุบัติเหตุ หรือออกกำลังกายหนักเกินไป ทำให้ Creatine ถูกสลายเป็น Creatinine มากผิดปกติ มักมี myoglobin (สารจากกล้ามเนื้อ) ปนในปัสสาวะร่วมด้วย
4. การบริโภคอาหารหรือผลิตภัณฑ์ที่มี Creatine สูง
การบริโภคอาหารหรือผลิตภัณฑ์ที่มี Creatine สูง เช่น การกินเนื้อแดงในปริมาณมาก หรือทาน อาหารเสริม Creatine จะทำให้ร่างกายมี Creatine ส่วนเกิน สลายเป็น Creatinine มากกว่าปกติ
5. การใช้ยาและสารบางชนิดที่มีผลต่อไต
เช่น ยาต้านการอักเสบชนิดไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) เช่น Ibuprofen, Diclofenac หรือยาต้านเชื้อบางตัว เช่น Amphotericin B, Gentamicin หรือสารทึบรังสีที่ใช้ฉีดระหว่าง CT scan หรือ MRI ทำให้ไตอักเสบหรือทำงานลดลง
6. มีมวลกล้ามเนื้อมากกว่าปกติ
เช่น นักเพาะกาย หรือผู้ที่ออกกำลังกายหนักเป็นประจำ มวลกล้ามเนื้อมาก ผลิต Creatinine มาก แม้ไตปกติ
7. ภาวะอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง
โรคหัวใจวายเรื้อรัง ทำให้เลือดไปเลี้ยงไตไม่พอ เบาหวานหรือความดันโลหิตสูงที่ควบคุมไม่ดี เป็นปัจจัยเสี่ยงทำลายไตในระยะยาว ตั้งครรภ์ร่วมกับโรคไตเดิม มีผลต่อระดับ Creatinine ได้
ค่า Creatinine สูง ต้องทำอย่างไร?
- พบแพทย์เพื่อประเมินค่า eGFR (ซึ่งใช้ Creatinine คำนวณร่วมกับอายุ เพศ น้ำหนัก)
- ตรวจวิเคราะห์สาเหตุเพิ่มเติม เช่น ปัสสาวะ, ภาพถ่ายไต, อัลตราซาวด์
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาและอาหารเสริมที่มีผลต่อไต
- รักษาต้นเหตุ เช่น ภาวะขาดน้ำ นิ่ว ติดเชื้อ หรือควบคุมโรคประจำตัวให้ดี
สาเหตุที่ทำให้ค่า Creatinine ต่ำผิดปกติ
ค่า Serum Creatinine ต่ำ หมายถึง ปริมาณของ Creatinine ในเลือดน้อยกว่าค่าปกติ ซึ่งมักเกี่ยวข้องกับการ ลดลงของมวลกล้ามเนื้อ หรือ ภาวะที่ร่างกายผลิต Creatinine ได้น้อยลง
โดยทั่วไป ค่า Creatinine ต่ำ ไม่ได้เป็นสัญญาณของโรคไต (ตรงข้ามกับค่าที่สูง) แต่สะท้อนปัญหาด้านร่างกายหรือโภชนาการอื่น ๆ
1. มวลกล้ามเนื้อน้อย (Muscle Wasting)
ผู้สูงอายุ หรือผู้ที่มีภาวะกล้ามเนื้อฝ่อลีบ (Sarcopenia), ผู้ป่วยติดเตียงหรือไม่ค่อยได้เคลื่อนไหว, ผู้ป่วยโรคกล้ามเนื้อเสื่อมหรืออัมพาต
2. โรคตับเรื้อรัง (Chronic Liver Disease)
ตับเป็นหนึ่งในแหล่งสร้าง Creatine หากตับเสื่อม การผลิต Creatine และ Creatinine จะลดลง พบได้ในผู้ป่วยตับแข็งหรือไวรัสตับอักเสบระยะยาว
3. ตั้งครรภ์ (Pregnancy)
ในช่วงตั้งครรภ์ โดยเฉพาะไตรมาสที่ 2–3 ร่างกายจะเพิ่มปริมาณเลือดและของเหลวมากขึ้น เจือจาง Creatinine ในกระแสเลือด ค่า Creatinine จึงอาจต่ำกว่าปกติได้โดยไม่ผิดปกติ
4. ขาดสารอาหารหรือภาวะโภชนาการต่ำ (Malnutrition)
รับประทานโปรตีนไม่เพียงพอ หรือลดน้ำหนักแบบผิดวิธี หรืออดอาหารรุนแรง (Fasting/Starvation) ส่งผลต่อการสร้างกล้ามเนื้อและการผลิต Creatine
5. โรคทางพันธุกรรมบางชนิด (Rare Genetic Conditions)
เช่น โรคที่เกี่ยวกับ Creatine synthesis deficiency ทำให้ร่างกายผลิต Creatine และ Creatinine ได้น้อยมาก
6. การดื่มน้ำมากผิดปกติ (Overhydration)
ดื่มน้ำปริมาณมากเกินไปภายในระยะเวลาสั้น ๆ ทำให้เลือดเจือจาง ส่งผลให้ค่า Creatinine ดูต่ำลง (แต่ไม่ใช่ระดับจริงลดลง)
7. การใช้ยาบางชนิด (พบได้น้อยมาก)
เช่น ยา corticosteroids หรือยาขับปัสสาวะบางชนิด อาจส่งผลต่อระดับ Creatinine ทางอ้อม แต่โดยรวมไม่ใช่สาเหตุหลักของค่าที่ต่ำผิดปกติ
หากค่า Creatinine ต่ำผิดปกติ ไม่จำเป็นต้องแปลว่ามีโรคร้ายแรงเสมอไป แต่ หากพบร่วมกับอาการอื่น เช่น น้ำหนักลด กล้ามเนื้อลีบ เหนื่อยง่าย ควรตรวจเพิ่มเติม เช่น ตรวจมวลกล้ามเนื้อ ตรวจโภชนาการ ตรวจการทำงานของตับ ฯลฯ
ทำไมจึงควรตรวจ Creatinine
- เพื่อประเมินสุขภาพไต
- สำหรับผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง
- ก่อนรับการฉีดสารทึบรังสีหรือรับยาบางชนิด
- เพื่อติดตามผลการรักษาในผู้ป่วยโรคไต
วิธีตรวจวัดระดับ Creatinine
การตรวจ Creatinine มี 2 วิธีหลัก ได้แก่
1. ตรวจเลือด : Serum Creatinine Test
เป็นวิธีที่ใช้กันแพร่หลายที่สุด ใช้ประเมินการทำงานของไตเบื้องต้น
ขั้นตอนการตรวจ
- เจาะเลือดจากเส้นเลือดดำ ที่แขน โดยพยาบาลหรือเจ้าหน้าที่ห้องปฏิบัติการ
- ส่งเลือดไปตรวจวัดระดับ Creatinine ที่อยู่ในพลาสมา
- ผลลัพธ์จะได้เป็นค่าตัวเลขหน่วย mg/dL หรือ µmol/L
สิ่งที่มักตรวจร่วม
- ค่า eGFR ใช้คำนวณร่วมกับ Creatinine เพื่อประเมินประสิทธิภาพการกรองของไต
- ค่า BUN (Blood Urea Nitrogen) ตรวจของเสียอีกตัวที่ขับออกทางไต
- ค่า Cystatin C บางกรณีใช้เพื่อเปรียบเทียบหรือยืนยันค่าการทำงานของไต
ข้อดี
- รวดเร็ว สะดวก ใช้เลือดเพียงเล็กน้อย
- สามารถใช้ติดตามภาวะไตวายเรื้อรังหรือตรวจคัดกรองในกลุ่มเสี่ยง
2. ตรวจปัสสาวะ : Urine Creatinine Test
ใช้ประเมินร่วมกับการตรวจ Clearance ของไต หรือดูความเข้มข้นของปัสสาวะ
การตรวจ GFR และ eGFR คืออะไร
คำศัพท์ |
ความหมาย |
GFR (Glomerular Filtration Rate) | อัตราการกรองของเสียผ่านหน่วยไต (glomeruli) ต่อหน่วยเวลา ใช้บ่งชี้ว่าไตกรองเลือดได้ดีแค่ไหน |
eGFR (Estimated GFR) | ค่าที่ คำนวณขึ้นโดยประมาณ จากระดับ Creatinine ในเลือด ร่วมกับเพศ อายุ และเชื้อชาติ |
ปัจจัยที่ส่งผลต่อระดับ Creatinine
1. มวลกล้ามเนื้อ
- Creatinine เกิดจากการสลายของ Creatine ในกล้ามเนื้อ
- คนที่มีกล้ามเนื้อมาก เช่น นักเพาะกาย ค่าจะสูงกว่าปกติ
- คนที่มีกล้ามเนื้อน้อย เช่น ผู้สูงอายุ, ผู้ป่วยติดเตียง ค่าจะต่ำกว่าปกติ
2. อายุ
- เมื่ออายุมากขึ้น มวลกล้ามเนื้อจะลดลง ค่า Creatinine มักลดลงตาม
- แต่ไตก็อาจเสื่อมตามอายุด้วย ควรดูร่วมกับค่า eGFR
3. เพศ
- ผู้ชาย มักมีมวลกล้ามเนื้อมากกว่าผู้หญิง จึงทำให้ค่าจะสูงกว่า
- ค่าปกติสำหรับผู้ชาย : 0.7 – 1.3 mg/dL
- ค่าปกติสำหรับผู้หญิง : 0.6 – 1.1 mg/dL
4. อาหาร
- การรับประทานเนื้อแดงหรืออาหารที่มี Creatine สูง ทำให้ Creatinine เพิ่มขึ้นชั่วคราว
- การอดอาหาร หรือได้รับโปรตีนต่ำ อาจทำให้ค่าต่ำลง
5. การดื่มน้ำ
- ขาดน้ำจะทำให้ค่าสูงขึ้น เพราะเลือดเข้มข้น
- ดื่มน้ำมากเกินไป ค่าจะต่ำลงเล็กน้อยจากการเจือจาง
6. การออกกำลังกาย
- ออกกำลังกายหนัก ทำให้กล้ามเนื้อสลายมากขึ้น Creatinine สูงขึ้นชั่วคราว
- โดยเฉพาะในช่วง 24 ชั่วโมงหลังออกแรงอย่างหนัก
7. ยาหรืออาหารเสริมบางชนิด
- ยา เช่น : NSAIDs (Ibuprofen, Diclofenac), ยาปฏิชีวนะบางชนิด (Aminoglycosides), ยาลดความดัน (ACE inhibitors) ฯลฯ
- อาหารเสริม Creatine เพิ่มสารตั้งต้นของ Creatinine
8. โรคหรือภาวะทางร่างกาย
- โรคไตเรื้อรัง / ไตวาย ทำให้ Creatinine คั่งในเลือด
- โรคตับเรื้อรัง ผลิต Creatine ได้น้อย ค่าต่ำกว่าปกติ
- ภาวะกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis) ค่า Creatinine พุ่งสูง
9. การตั้งครรภ์
ในหญิงตั้งครรภ์ โดยเฉพาะไตรมาสหลัง อาจมี eGFR สูงขึ้นและ Creatinine ต่ำลงเล็กน้อย
สรุป Creatinine คืออะไร
Creatinine คือ ตัวชี้วัดสุขภาพของไต เนื่องจากไตเป็นอวัยวะที่ทำหน้าที่กรอง Creatinine ออกจากเลือด หากไตทำงานผิดปกติ ค่าของ Creatinine ในเลือดจะสูงขึ้น โดยอาการของ Creatinine สูง จะมีอาการอ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย เบื่ออาหาร คลื่นไส้ อาเจียน ฯลฯ วิธีการดูแลตัวเองที่ดี คือ การตรวจสุขภาพประจำปี
รัตตินันท์ คลินิก ให้บริการด้านความงามและการรักษา โดยทีมแพทย์เฉพาะทางระดับอาจารย์หลากหลายสาขา ใช้เทคโนโลยีและนวัตกรรมใหม่ๆ ที่มีความปลอดภัยสูงและเพื่อผลลัพธ์ที่ดีที่สุด ได้รับรองมาตรฐานจาก AACI สหรัฐอเมริกา ด้านศูนย์ศัลยกรรมผู้ป่วยนอกแห่งแรกในเอเชียแปซิฟิก 2 ปีซ้อน รวมถึงรางวัลจาก WhatClinic ด้านบริการลูกค้ายอดเยี่ยมระดับสากล เป็นปีที่4 จากลูกค้ากว่า 30 ประเทศทั่วโลก ที่ให้ความไว้วางใจและใช้บริการอย่างต่อเนื่อง