ยาโรคซึมเศร้า หรือยาต้านเศร้า มีตัวไหนบ้าง ออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาโรคซึมเศร้า ยารักษาโรคซึมเศร้า หรือยาต้านเศร้า : โรคซึมเศร้านั้นหากได้รับการรักษาผู้ที่เป็นจะอาการดีขึ้นมาก อาการซึมเศร้า ร้องไห้บ่อยๆ หรือรู้สึกท้อแท้หมดกำลังใจ จะกลับมาดีขึ้นจนผู้ที่เป็นบางคนบอกว่าไม่เข้าใจว่าตอนนั้นทำใมจึงรู้สึกเศร้าไปได้ถึงขนาดนั้น สิ่งสำคัญคือโรคซึมเศร้าถ้าได้รับการรักษาจนหายดีแล้วก็จะกลับมาเป็นปกติเหมือนเดิม ยิ่งหากมารับการรักษาเร็วเท่าไรก็ยิ่งจะอาการดีขึ้นเร็วเท่านั้น ยิ่งป่วยมานานก็ยิ่งจะรักษายาก

การรักษาที่สำคัญในโรคนี้คือการรักษาด้วยยาแก้ซึมเศร้า

โดยเฉพาะในรายที่อาการมาก ส่วนในรายที่มีอาการไม่มาก แพทย์อาจรักษาด้วยการช่วยเหลือชี้แนะการมองปัญหาต่างๆ ในมุมมองใหม่ แนวทางในการปรับตัว หรือการหาสิ่งที่ช่วยทำให้จิตใจผ่อนคลายความทุกข์ใจลง ร่วมกับการให้ยาแก้ซึมเศร้าหรือยาคลายกังวลเสริมในช่วงที่เห็นว่าจำเป็น

1. อาการของโรคซึมเศร้า ไม่ได้หายทันทีที่กินยา โดยเฉพาะอาการซึมเศร้า โดยส่วนใหญ่แล้วจะใช้เวลาประมาณ 1-2 สัปดาห์ขึ้นไปอาการจึงจะดีขึ้นอย่างเห็นชัด
2. ยาโรคซึมเศร้า มีส่วนช่วยในระยะแรกๆ โดยทำให้ผู้ป่วย หลับได้ดีขึ้น เจริญอาหารขึ้น เริ่มรู้สึกมีเรี่ยวแรงจะทำอะไรมากขึ้น ความรู้สึกกลัดกลุ้มหรือกระสับกระส่ายจะเริ่มลดลง
3. ผู้ป่วยโรคซึมเศร้า บางคนไม่กล้ากินยามากตามที่แพทย์สั่ง แพทย์สั่งกิน 4 เม็ดก็กินแค่ 2 เม็ด หรือกินบ้างหยุดกินบ้าง เพราะกลัวว่าจะติดยา หรือกลัวว่ายาจะไปสะสมอยู่ในร่างกาย แต่ตามจริงแล้ว ยารักษาโรคซึมเศร้าไม่มีการติดยา ถ้าขาดยาแล้วมีอาการไม่สบาย นั่นเป็นเพราะว่ายังไม่หายจากอาการของโรค การกินๆ หยุดๆ หรือกินไม่ครบขนาดกลับจะยิ่งทำให้การรักษาไม่ได้ผลดี และรักษายากมากขึ้น
4. จากการศึกษาไม่พบว่า ยารักษาโรคซึมเศร้า ตัวไหนดีกว่าตัวไหนอย่างชัดเจน ขึ้นอยู่กับว่าผู้ป่วยคนไหนจะถูกกับยาตัวไหนเป็นเรื่องเฉพาะตัว ซึ่งโดยรวมแล้วก็มักจะรักษาได้ผลทุกตัว

ในปัจจุบัน ยารักษาโรคซึมเศร้า แบ่งออกได้หลายกลุ่ม ตามลักษณะโครงสร้างทางเคมีและวิธีการออกฤทธิ์ คือ

1. กลุ่มไตรไซคลิก (Tricyclic antidepressants: TCAs)
2. กลุ่มเอ็มเอโอไอ (Monoamine oxidase inhibitors: MAOI)
3. กลุ่มเอสเอสอาร์ไอ (Serotonin-specific reuptake inhibitor: SSRI)

ซึ่ง ยารักษาโรคซึมเศร้า แต่ละกลุ่มมีข้อดีข้อเสียต่างกัน แต่ประสิทธิภาพการรักษาเท่าเทียมกัน โดยยารักษาโรคซึมเศร้านั้น จะออกฤทธิ์โดยไปปรับระดับสารเคมีในสมองให้เกิดความสมดุลย์ เป็นการรักษาโรคโดยตรง ไม่ใช่แค่ยาที่ทำให้ง่วงหลับ

การซื้อ ยาโรคซึมเศร้า มากินเองจากร้านขายยา ยืมยาจากเพื่อน หรือกินยาจากแพทย์ท่านอื่นปนกับยาโรคซึมเศร้า โดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ของท่านก่อน เป็นสิ่งที่ควรหลีกเลี่ยง เพราะก่อให้เกิดผลข้างเคียงร้ายแรงได้ รวมถึงการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ก็จะไปลดประสิทธิภาพของยาลงเช่นเดียวกัน

• สำหรับยาแก้ซึมเศร้ากลุ่มใหม่พวก SSRI อาจมีผลข้างเคียงที่ต่างออกไป ดังต่อไปนี้

1. ปวดศรีษะ
2. คลื่นไส้
3. นอนไม่หลับหรือกระวนกระวาย

• ผลข้างเคียงจากยาแก้ซึมเศร้าที่พบได้ทั้ง 2 กลุ่ม และพบได้บ่อยอีกอย่างได้แก่ น้ำหนักตัวเพิ่ม

พบว่าน้ำหนักตัวที่เพิ่มขึ้นจากการใช้ยาทางจิตเวชจะนำไปสู่ภาวะน้ำหนักเกิน และโรคอ้วน (obesity) และกลุ่มอาการผิดปกติทางเมแทบอลิก (metabolic syndrome)  เช่น อ้วนลงพุง ระดับน้ำตาลในเลือดสูง ระดับไขมันในเลือดสูง ซึ่งส่งผลให้เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคเบาหวาน โรคระบบหัวใจและหลอดเลือดรวมถึงเพิ่มอัตราการเสียชีวิตได้

เชื่อว่าอาจเกิดจากปัจจัยจากโรคจิตเวช ปัจจัยจากการดีขึ้นของอาการทางจิต และปัจจัยด้านยา

1. เชื่อว่าเกี่ยวข้องกับการทำงานของสารสื่อประสาท เช่น

• ฮิสตามีน (histamine) ซึ่งโดยปกติฮิสตามีนที่หลั่งออกมา จะช่วยทำให้ลดความอยากอาหาร เพิ่มอุณหภูมิของร่างกาย และเร่งกระบวนการสลายไขมัน (lipolysis) หรือระบบเผาผลาญของร่างกาย แต่เนื่องจากพบว่ายาต้านซึมเศร้ากลุ่มไตรไซคลิก (TCAs) นั้นทำให้สารตัวนี้ออกฤทธิ์น้อยลง จึงให้ผลในทางตรงกันข้าม ส่งผลทำให้น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น
• ในระบบการทำงานของสารสื่อประสาทซีโรโทนิน (serotonin) ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนเลปติน (Leptin) ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ควบคุมความอยากอาหารและการใช้พลังงาน เกิดการสูญเสียของการควบคุมความอยากอาหาร ทำให้อยากอาหารมากขึ้น

2. การลดการใช้พลังงาน เนื่องจากอาการข้างเคียงของยาที่ทำให้การเคลื่อนไหวลดลง

3. การเกิดระดับไขมันในเลือดสูง การเปลี่ยนแปลงความไวต่ออินซูลินของเนื้อเยื่อ และการรบกวนกระบวนการเมตาบอลิซึมภายในร่างกายจากยาต้านเศร้า ส่งผลทำให้น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นจากการใช้ยาทางจิตเวชได้

4. พันธุกรรมก็มีส่วนเช่นกัน ในผู้ที่มีความผิดปกติของยีนที่ควบคุมการทำงานของฮอร์โมนเลปติน มีความเสี่ยงในการเกิดภาวะน้ำหนักเกินมากกว่าผู้ที่มียีนปกติ

5. ปัจจุบันยังคงมีการศึกษากลไกการเกิดภาวะน้ำหนักเกินจากยาจิตเวชอย่างต่อเนื่อง เพื่อที่จะค้นหาแนวทางการป้องกันและรักษา รวมถึงพัฒนายาที่มีผลทำให้เกิดภาวะน้ำหนักเกินน้อยที่สุด

ยาทุกชนิดสามารถทำให้เกิดอาการข้างเคียงได้ทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นยาแก้ปวด ยาแก้แพ้ หรือยาระบาย ก็ตาม แม้ว่าโอกาสที่เกิดอาการข้างเคียงจะมากน้อย และมีความรุนแรงต่างกันไป

การใช้ยาโรคซึมเศร้า หรือยาต้านเศร้า จึงควรใช้ในขนาดและกินตามเวลาที่แพทย์สั่งเท่านั้น หากมีความจำเป็นที่ทำให้กินยาตามสั่งไม่ได้ และควรแจ้งแพทย์ทุกครั้งหากเกิดอาการใดๆ ที่ไม่แน่ใจว่าเป็นอาการข้างเคียงหรือไม่

Ref https://www.rama.mahidol.ac.th/ramamental/generalknowledge/general/09042014-1017, http://www.smj.ejnal.com/e-journal/showdetail/?show_detail=T&art_id=1959